İKTİRÂN LÛGATTA, iki şeyin bir arada gelmesi, bir şeyin zâhiri sebebi ile o şeyin beraber görünmesi olarak târif ediliyor. Meselâ bir insanın hidâyetinin bir mürşid vesilesiyle olması iktirân olarak tâbir ediliyor.
İktirân bahsi, neticeleri yalnız Allah’tan bilme, sebeplere hakiki tesir vermeme noktasında önemli bir yere sahip. Bu nedenle tevhid bahsiyle de birebir ilgili. Şu olmasaydı bu da olmazdı gibi hükümlerin, sonuçları yaratmada sebeplere hakiki tesir verdirmesi nedeniyle, tevhid şuurumuza hasarlar verecek kadar tehlikeli bir boyutu var.
Bediüzzaman On Yedinci Lem’ada, bazı talebelerinin “Eğer Üstadımız buraya gelmeseydi biz bu dersi alamazdık.” dediklerini, kendisinin de benzer bir şekilde “Bunlar (talebeleri) olmasaydı, benim gibi yarım ümmî bir bîçâre nasıl hizmet edecekti.” dediğini anlatıyor. Ve bu iki bakış açısının da iktirânı illetle karıştırmanın neticesi olduğunu belirtiyor. Bir neticeyle onun sebebi olarak görünen şey değerlendirilirken, hem sebebi hem de onun vesile olduğu neticeyi beraberce yaratanın Allah olduğunun unutulmaması gerektiğine vurgu yapıyor.
Güncel hâdiselere bu noktadan baktığımızda şunu söyleyebiliriz. Şu kişi(ler) olmasa bu dâvâ buralara gelmezdi, bu muvaffakiyet elde edilemezdi diyemeyiz, dememeliyiz. Dediğimiz anda gaflet olarak değerlendirebileceğimiz en az iki şeyi yapmış oluruz.
Birincisi, neticenin elde edilmesinin hakiki sebebi (illeti) olarak kimi şahısları görmekle sebeplerin de Sebebi olan Allah’a bilmeyerek de olsa şirk izâfe etmiş oluruz.
İkincisi bu şekilde hükmetmekten, sanki o şahıslar olmasa imiş, Allah o neticeyi yaratmak için başka vesileler yaratamazmış gibi bir sonuç çıkar ki, bununla O’nun kudretine bilmeyerek de olsa zaafiyet izâfe etmiş oluruz.
Belki söylenebilecek bir üçüncü şey de şu ki; hepsi birer fâni olan kimi şahısları “o(nlar) olmasaydı bu işler olmazdı” diyecek derecede kutsamak, o şahısların yokluğuna sebep olacak endişesiyle başka herkesi yok saymaya, değersizleştirmeye kadar götürebilecek bir cinnet hâlidir.
Allah muhâfaza.
