BİR ÖNCEKİ yazıda psikolojiye değinmişken bu yazıda yine oradan devam edelim istedim. Çocukluk, gençlik yıllarında çok da fark edemediğim bir şeyi fark ediyorum bir süredir: bazı (pek çok demek için elimde yeterli veri yok maalesef) insanlar yaşlılıklarında değişen derecelerde bunama, kendini bilememe, çöp toplama vb. bir tecrübe yaşar oluyorlar. Psikolojide her bir durumun nasıl adlandırıldığını bilemiyorum. Bunama, alzheimer gibi durumların arasındaki farkların ne dereceye değin ortaya konduğunu da bilemiyorum. Hele sebeplere gelince psikolojinin oldukça suskun kalacağını düşünüyorum. Tabi burada herhangi fiziksel bir sebeple -örneğin beyin kanaması vb.- bu durumu yaşayanları ayrı tutuyorum. Velhasıl adı ne olursa ve sebebi her ne olursa olsun bazı insanlar için yaşlılıkta değişen seviyelerde bir “kendini bilememe” halinin yaşandığı bir vakıa.
Peki İslamiyet bu konuda bir şey diyor mu? Elbette kendini bilme dinin sorumluluklarıyla/mükellefiyetle muhatap olma anlamında önemli bir unsur. Tabi bunun ne derecesinin sorumluluk yitimine sebep olduğu -hem psikoloji hem fıkıh alanında- işin uzmanlarına kalmış. Fakat bu mevzuya dair şöyle bir ayet var Kur’ân’da:
| “Kiminiz de ömrünün en düşkün çağına (erzel-i umur'a) kadar yaşatılır ki bildiğini bilemez hale gelsin. Allah alimdir, kadirdir.” (Nahl 16/70) |
Nitekim Peygamberimiz’in (sav) bu ayet indikten sonra düzenli bir şekilde erzel-i ömürden sığınan dualar ettiğine dair rivayetler var. O dualardan biri şöyle:
| Enes (b. Mâlik) diyor ki: “Hz. Peygamber (sav) şu dualar ile Allah’a yalvarırdı: ‘Allah’ım! Cimrilikten, tembellikten, ömrün en zelil/düşkün zamanından, kabir azabından, hayatın ve ölümün fitnesinden sana sığınırım.” (Müslim, Zikir, 52) |
Böylece bu bahsi geçen durumun adını öğrendik. Bunun sebebine dair şu an için doğrudan bir şey söylendi mi? Hayır. Sadece bunun bazı insanlar için Allah’tan geldiğinden bahsedildi. Bir imtihan yani. Ve en önemlisi buna dair ne yapılacağına değinildi: dua etmek. Hem de Peygamberimiz (sav) gibi dua etmek.
Unutmanın panzehiri: zikir/hatırlama
Her ne kadar sebebe dair doğrudan bir şey söylenmese de bu erzel-i ömür mevzuunda aklıma bir de şu ayet geliyor:
| Allah’ı unutan, bu yüzden Allah’ın da onlara kendini unutturduğu kimseler gibi olmayın. İşte onlar gerçekten yoldan çıkmışlardır. (Haşr, 19) |
Ayette Allah’ın insana kendini unutturduğu yani insanın kendi kendini unutayazdığından bahsediliyor. Bunun için kullanılan kelime unutmak kökünden gelen nisyan ile aynı. İnsan ile de aynı. Peki buna sebep olarak ne gösteriliyor? Allah’ı unutmak! Bu ayete dair pek çok okuma yapılıyor tefsirlerde. Başka manalara da gelmesi muhtemel. Fakat insanın kendi kendini unutması erzel-i ömüre de benzetilebilir belki diye düşünmeden edemiyorum (doğrusunu Allah bilir). Burada şöyle hızlı bir sonuca varmaktan çekinirim lakin: bu kendini unutma durumunu yaşayan herkesin bunu yaşama sebebi budur! Tabi ki bu söylenemez. Sadece sebeplerden, ama önemli sebeplerden, biri bu olabilir. O halde erzel-i ömüre karşı bir silahımız daha var (inşallah): yaşlılık gelip çatıncaya değin Allah’ı unutmamak! Ki zaten bunu desteklercesine bir hadis-i şerif de var:
| “Kim Kur'ân’ı okursa ‘erzelü’l-ömre’ (insanların bunadığı ve bilgilerini unuttuğu bir döneme) döndürülmeyecektir.” (Hâkim, 2/576; Beyhakî, Şuab, 4/234) |
Zira Kur’ân okuyarak insan en çok Allah’ı hatırında tutmuş oluyor. Böylece onu unutmamış oluyor. Bu hadisi farklı yorumlayanlar olmakla birlikte doğrudan anlamı gayet açık: Kur’ân okuyanlar erzel-i ömüre döndürülmeyecektir! Bu bir söz. Rabbin sözü hem de!
O halde bu yazıyı bitirirken yaşılık çağındaki kendi kendini unutma yani erzel-i ömüre dair İslam’ın ilaçlarını özetleyelim: özellikle düzenli (sabah-öğle-akşam gibi mesela) bir şekilde Kur’ân okuyup Allah’ı hatırlamak ve düzenli dua etmek. Bunun bilimsel ispatı mı? Kolay, gençliğinden yaşlılığına bunu yapanlar ve yapmayanları içeren insan gruplarının yaşlılık hallerini tespit etmek!
